14 лютага 2020 г. у Цэнтральнай навуковай бібліятэцы імя Якуба Коласа Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі адбылася прэзентацыя першага ў гісторыі лексікаграфіі “Французска-беларускага слоўніка прававой лексікі”, які выйшаў у выдавецтве “Беларуская навука”.
Утульная канферэнцыйная зала бібліятэкі запоўнілася слухачамі, сярод якіх былі супрацоўнікі Нацыянальнай акадэміі навук, Нацыянальнага цэнтра прававой інфармацыі, а таксама выкладчыкі і студэнты мінскіх ВНУ, якім было цікава пачуць пра стварэнне не зусім звычайнага для Беларусі лексікаграфічнага выдання.
Адкрываючы мерапрыемства, дырэктар Інстытута мовазнаўства імя Якуба Коласа І.Л. Капылоў зрабіў кароткі экскурс у гісторыю беларускай перакладной лексікаграфіі. Ён адзначыў, што беларуская лексікаграфія мае вельмі даўнія традыцыі, якія вядуць свой пачатак з выданняў Францыска Скарыны і яго паслядоўнікаў Л. Зізанія, П.Бярынды і інш. Гэтыя традыцыі актыўна працягваліся і ў XIX стагоддзі. Ігар Лявонавіч звярнуў увагу слухачоў на яшчэ неапублікаваныя і малавядомыя перакладныя слоўнікі XIX стагоддзя, напрыклад, “Турэцка-беларускі размоўнік” Мустафы Шагідзевіча (1836 г.), “Беларуска-польска-французскі слоўнік” Уладзіслава Дыбоўскага (другая палова XIX ст., не захаваўся), “Беларуска-польска-расійскі слоўнік” (1870-я гг. – пачатак ХХст.) Язэпа Ціхінскага і інш. Дырэктар Інстытута акцэнтаваў таксама ўвагу на важнасць стварэння іншамоўна-беларускіх слоўнікаў на сучасным этапе, калі Беларусь набыла незалежнасць і актыўна развівае эканамічныя, навуковыя, культурныя, турыстычныя сувязі з іншымі краінамі. Важнай акалічнасцю з’яўляецца тое, што такія слоўнікі павінны стварацца не праз пасрэдніцтва іншых моў, пераклад павінен ажыццяўляцца непасрэдна з мовы-арыгінала. І.Л. Капылоў адзначыў унікальнасць выдання, якая заключаецца ў тым, што гэта слоўнік спецыяльнай лексікі, многія юрыдычныя паняцці адсутнічаюць у беларускай мове. А таму выданне каштоўнае і цікавае як для лінгвістаў, так і для юрыстаў, бізнесменаў, дыпламатаў.
Праца над слоўнікам вялася ў рамках падпраграмы “Беларуская мова і літаратура” дзяржаўнай праграмы навуковых даследаванняў “Гісторыя, культура, грамадства, дзяржава” пад навуковым кіраўніцтвам акадэміка А.А. Лукашанца. У сваім выступленні акадэмік А.А. Лукашанец адзначыў важнасць з’яўлення такога выдання для пашырэння функцыянавання беларускай мовы ў спецыяльнай сферы. Працытаваўшы фразу з прадмовы слоўніка, што “беларуская прававая тэрмінасістэма яшчэ знаходзіцца ў працэсе фарміравання”, ён заўважыў, што разнастайны тэрміналагічны беларускамоўны корпус слоўніка абвяргае такую фармулёку.
Ад Нацыянальнага цэнтра прававой інфармацыі выступіла А.І. Співак, начальнік аддзела распрацоўкі і выдання слоўнікаў і класіфікатараў упраўлення прававой інфарматызацыі НЦПІ Рэспублікі Беларусь, якая адзначыла важнасць выдання для фарміравання базы юрыдычных тэкстаў і правазнаўчых тэрмінаў.
Ад Аддзялення гуманітарных навук і мастацтваў выступіла Г.П. Шукеловіч, якая дала высокую ацэнку слоўніку і адзначыла важнасць яго практычнага выкарыстання.
У сваім выступленні прарэктар па вучэбна-выхаваўчай рабоце Мінскага дзяржаўнага лінгвістычнага ўніверсітэта У.В. Пашкевіч адзначыў важнасць навуковага супрацоўніцтва паміж Інстытутам мовазнаўства і выкладчыкамі ўніверсітэта ў рэалізацыі актуальных для беларускага грамадства навуковых праектаў.
Слова для выступлення было дадзена рэдактарам і ўкладальнікам гэтага выдання: дацэнту кафедры тэорыі і практыкі перакладу № 2 Мінскага дзяржаўнага лінгвістычнага ўніверсітэта А.А. Завадскай і навуковаму супрацоўніку Інстытута мовазнаўства Я.В. Волкавай.
А.А. Завадская як рэдактар французскай часткі адзначыла, што французская мова захоўвае дастаткова моцныя пазіцыі як мова міжнародных зносін: яна з'яўляецца адной з афіцыйных моў ААН, рабочай мовай такіх устаноў як Міжнародная арганізацыя працы, Сусветная арганізацыя аховы здароўя і іншых міжнародных арганізацый. А ў Сусветным паштовым саюзе французская мова з’яўляецца адзінай афіцыйнай мовай (у якасці рабочай таксама выкарыстоўваецца англійская). У цяперашні час двухбаковае супрацоўніцтва паміж Рэспублікай Беларусь і Французскай Рэспублікай абапіраецца на 21 пагадненне. У эканамічным супрацоўніцтве задзейнічаны новыя сферы – IT-сектар і энергазберажэнне, дрэваапрацоўка і будаўніцтва.
А.А. Завадская прадставіла прысутным укладальнікаў слоўніка. Ад МДЛУ гэта былі дацэнт кафедры фанетыкі і граматыкі французскай мовы к.ф.н. Н.М. Шчэннікава; загадчык кафедры лексікалогіі французскай мовы, к.ф.н. А.М. Дудзіна, дацэнты гэтай кафедры к.ф.н. А.Я. Гапановіч, к.ф.н. Л.А. Грачова і старшы выкладчык кафедры І.У. Даніленка. Над беларускай часткой слоўніка працавалі супрацоўнікі Цэнтра даследаванняў беларускай культуры, мовы і літаратуры Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі: старшы навуковы супрацоўнік, к.ф.н. В.У. Фурс, навуковыя супрацоўнікі Я.В. Волкава і І.Г. Баўтрэль, а таксама старшы выкладчык кафедры беларускай і рускай моў Беларускага дзяржаўнага эканамічнага ўніверсітэта І.І. Лапуцкая і дацэнт кафедры рускай мовы і культуры маўлення Ваеннай акадэміі Беларусі Н.С. Шакун.
Я.В. Волкава як рэдактар беларускай часткі ў сваім выступленні адзначыла, што прадстаўлены слоўнік – гэта ў першую чаргу рабочы інструмент, які закліканы дапамагчы пры перакладзе тэкстаў, у якіх сустракаецца лексіка, што мае дачыненне да права. А гэта могуць быць не толькі тэксты законаў, судовых пастаноў або фінансавых дакументаў, але і тэксты мастацкай літаратуры. Разам з тым Я.В. Волкава звярнула ўвагу прысутных на некаторыя праблемы, з якімі сутыкнуліся ўкладальнікі беларускай часткі. У першую чаргу – гэта адсутнасць поўнага корпуса беларускамоўных юрыдычных дэфініцый, што перашкаджала захаванню паслядоўнасці пры перакладзе асобных тэрміналагічных спалучэнняў. Натуральна, укладальнікі слоўніка не маглі ўзяць на сябе працу правазнаўцаў, і таму слоўнік часам адлюстроўвае пэўную неўпарадкаванасць тэрміналогіі, якую мы назіраем у рэальным жыцці. Таксама адсутнасць некаторых прававых рэалій у беларускім прававым дыскурсе прымушала ўкладальнікаў карыстацца разнастайнымі перакладчыцкімі прыёмамі, такімі як тлумачэнне і апісальны пераклад. Гэтыя прыёмы былі прадэманстраваны слухачам на канкрэтных прыкладах. Таксама была адзначана краіназнаўчая вартасць гэтай працы – знаёмства з прававой сістэмай Францыі, якое можна здзейсніць нават і не ведаючы французскай мовы.
Г.А. Цыхун, галоўны навуковы супрацоўнік аддзела славістыкі і тэорыі мовы Інстытута мовазнаўства выказаў меркаванне, што сам факт супастаўлення дзвюх прававых сістэм, які мае месца ў слоўніку, спрыяе пэўнай інвентарызацыі беларускіх тэрмінаў права, паколькі пры такім супастаўленні становяцца бачнымі лакуны ў беларускай тэрмінасістэме, якія патрабуюць запаўнення.
Л.С. Кныш, другі рэцэнзент слоўніка, дацэнт кафедры беларускай мовы і літаратуры МДЛУ цёпла прывітала калег з выхадам слоўніка.
Падвяла вынікі прэзентацыі ў сваім выступленні доктар філалагічных навук, прафесар кафедры беларускага мовазнаўства філалагічнага факультэта БДУ Г.І. Кулеш. Ганна Іванаўна – вядомы спецыяліст у беларускай правазнаўчай тэрміналогіі, аўтар манаграфіі «Мова беларускага заканадаўства ХХ ст.: генезіс і эвалюцыя» (Мінск, 2015), таму яе думку вельмі важна было пачуць укладальнікам і рэдактарам слоўніка. У сваім выступленні яна адзначыла правамернасць ужывання ў назве слоўніка слова лексіка, а не тэрміналогія, паколькі слоўнік утрымлівае не толькі юрыдычныя тэрміны, але і агульную лексіку, якая мае дачыненне да правазнаўства. Даследчыца станоўча ацаніла факт пераемнасці ў тэрміналогіі і адсутнасць аўтарскіх наватвораў.
Амаль усе выступоўцы адзначылі высокую паліграфічную якасць выдання.
На жаль, шчыльны графік разнастайных мерапрыемстваў не дазволіў наведаць прэзентацыю прадстаўнікам пасольства Французскай Рэспублікі.
