Тыдзень роднай мовы для Інстытута мовазнаўства ім Якуба Коласа ў гэтым годзе пачаўся з Віцебска, дзе ў абласной бібліятэцы імя У.І. Леніна 13 лютага прайшла творчая сустрэча «Пароль неўміручасці — родная мова», у якой прынялі ўдзел дырэктар Інстытута мовазнаўства імя Якуба Коласа Ігар Лявонавіч Капылоў, вядучы навуковы супрацоўнік аддзела гісторыі беларускай мовы Эльвіра Валер’еўна Ярмоленка, загадчык сектара камп’ютарнай лінгвістыкі Уладзімір Аляксандравіч Кошчанка (у рэжыме анлайн), супрацоўнікі і чытачы бібліятэкі, настаўнікі беларускай мовы і літаратуры агульнаадукацыйных школ Віцебскай вобласці, краязнаўцы, паэты і пісьменнікі.
Ігар Лявонавіч Капылоў расказаў прысутным аб асноўных напрамках дзейнасці аддзелаў інстытута, засяродзіў увагу на публікацыях супрацоўнікаў інстытута, прысвечаных пытанням беларускай дыялекталогіі, анамастыкі, этналінгвістыкі, гісторыі беларускай мовы, функцыянавання і нормаў сучаснай беларускай мовы і інш. Шмат увагі ў дакладзе было нададзена даследаванням і працы па вывучэнні гаворак Віцебшчыны, асабліва зацікавіла гасцей сустрэчы інфармацыя аб паходжанні назваў населеных пунктаў Віцебшчыны і прозвішчаў іх жыхароў.
Эльвіра Валер’еўна Ярмоленка асвятліла лексікаграфічную дзейнасць аддзела гісторыі беларускай мовы, а таксама расказала аб вывучэнні і выданні праваслаўнай пісьмовай спадчыны супрацоўнікамі аддзела.
Уладзімір Аляксандравіч Кошчанка пазнаёміў настаўнікаў з распрацоўкамі сектара камп’ютарнай лінгвістыкі (Беларускі N-корпус, граматычная база беларускай мовы, сінтэз маўлення і фанетычны канвертар, праверка правапісу, электронная версія слоўніка Івана Насовіча і інш.) і магчымасцямі іх выкарыстання ў навучальным працэсе. Акрамя таго, У.А. Кошчанка азнаёміў прысутных з матэрыяламі архіва Інстытута мастацтвазнаўства, этнаграфіі і фальклору, размешчаным на сайце корпуса, і з сэрвісам моўнай даведкі Інстытута мовазнаўства імя Якуба Коласа.
У той жа дзень І.Л. Капылоў і Э.В. Ярмоленка прынялі ўдзел у праграме “Вячэрні Віцебск” (“Аб беларускай мове”, эфір тэлерадыёкампаніі “Віцебск” ад 13.02.2025). Вучоныя разам з вядучымі праграмы абмяркоўвалі надзённыя пытанні функцыянавання сучаснай беларускай літаратурнай мовы (з’яўленне новых слоў, выкарыстанне запазычанняў, дыялектызмаў, жарганізмаў і інш.), праблему знікнення і аднаўлення моў, выкарыстанне штучнага інтэлекту пры вывучэнні мовы, апошнія перакладныя слоўнікі (у прыватнасці, кітайска-беларускі і беларуска-кітайскі слоўнік), пераклад кодэксаў Рэспублікі Беларусь на беларускую мову, асаблівасці функцыянавання старабеларускай мовы і многае іншае.
14 лютага навукоўцы прынялі ўдзел у дзвюх сустрэчах – у Віцебскім дзяржаўным універсітэце імя П.М. Машэрава і Віцебскім дзяржаўным ордэна Дружбы народаў медыцынскім універсітэце.
На факультэце гуманітарных ведаў і камунікацый Віцебскага дзяржаўнага ўніверсітэта імя П.М. Машэрава І.Л. Капылоў, У.А. Кошчанка (у рэжыме анлайн) і Э.В.Ярмоленка выступілі перад студэнтамі і навучэнцамі ліцэя ВДУ на навуковай сустрэчы “Гадзіна з вучоным”.
І.Л. Капылоў пазнаёміў прысутных з гісторыяй Інстытута мовазнаўства імя Якуба Коласа, падрабязна расказаў аб найбольш важных дасягненнях навукоўцаў за 95 гадоў дзейнасці інстытута (“Гістарычны слоўнік беларускай мовы”, “Дыялекталагічны атлас беларускай мовы”, “Лексічны атлас беларускіх народных гаворак”, “Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы”, “Слоўнік беларускай мовы”, “Этымалагічны слоўнік беларускай мовы”, “Русско-белорусский системный семантический словарь” “Нацыянальны корпус беларускай мовы”, “Корпус беларускамоўнай сельскагаспадарчай тэрміналогіі” і інш.). Ігар Лявонавіч падкрэсліў, што беларуская мова – гэта не толькі сродак камунікацыі, гэта найважнейшы атрыбут дзяржаўнасці, фактар нацыянальнага светапогляду, менталітэту і нацыянальнай адметнасці народа.
Э.В. Ярмоленка засяродзіла ўвагу на ўнікальным фундаментальным выданні, падрыхтаваным у аддзеле гісторыі беларускай мовы – “Гістарычным слоўніку беларускай мовы” (у 37 выпусках), які адлюстроўвае склад лексікі старабеларускай мовы ў XIV–XVIII стст., пазнаёміла прысутных з дзейнасцю аддзела гісторыі беларускай мовы па вывучэнні і вяртанні пісьмовай спадчыны, расказала аб перавыданні працы вядомага беларускага мовазнаўцы, члена-карэспандэнта НАН Беларусі, доктара філалагічных навук, прафесара А.І. Жураўскага “Гісторыя беларускай літаратурнай мовы” (Мінск, 2024).
У.А. Кошчанка выступіў з паведамленнем аб ролі корпуснай лінгвістыкі ў філалагічных даследаваннях і новых тэхналогіях, пазнаёміў аўдыторыю з распрацоўкамі сектара камп’ютарнай лінгвістыкі і магчымасцямі іх выкарыстання ў навучальным і навуковым працэсе.
У Віцебскім ордэна Дружбы народаў медыцынскім універсітэце прайшло навуковае мерапрыемства “Фарміраванне моўнай кампетэнцыі будучых урачоў ва ўмовах дзяржаўнага білінгвізму Беларусі”, на якім прысутнічалі студэнты, выкладчыкі і адміністрацыя ўніверсітэта.
У выступленні І.Л. Капылова былі закрануты некаторыя аспекты моўнай падрыхтоўкі медыкаў. Ігар Лявонавіч акцэнтаваў увагу на праблеме павышэння агульнага ўзроўню культуры маўлення моладзі, валодання нормамі вуснай і пісьмовай літаратурнай мовы. У дакладзе разглядаліся пытанні функцыянавання беларускай медыцынскай тэрміналогіі, праблемы яе выкладання ў медыцынскіх вну ў рамках курса “Беларуская мова: прафесійная лексіка”. І.Л. Капылоў падкрэсліў важнасць фарміравання моўнай кампетэнцыі будучых урачоў і валодання імі абедзвюма дзяржаўнымі мовамі.
Даклад Э.В. Ярмоленка быў прысвечаны гісторыі станаўлення і развіцця беларускай медыцынскай тэрміналогіі. Эльвіра Валер’еўна расказала аб складзе старабеларускай медыцынскай тэрміналогіі, дзейнасці Медыцынскай секцыі пры Інстытуце беларускай культуры, заснаванай у 1924 г., першым падручніку на беларускай мове для вышэйшых медыцынскіх навучальных устаноў, разгледзела перакладныя спецыяльныя слоўнікі ХХ ст. Э.В. Ярмоленка адзначыла праблемы ўпарадкавання сучаснай беларускай медыцынскай тэрміналогіі (супадзенне формаў розных тэрмінаў, сінанімія, адвольная варыянтнасць, неабгрунтаванае ўвядзенне запазычаных тэрмінаў і інш.). Сустрэча прайшла ў цёплай атмасферы. Студэнты задавалі пытанні, выкладчыкі дзяліліся сваімі ўражаннямі.
Акцэнтам кожнай сустрэчы стала прэзентацыя кнігі “Беларуская мова ад А да Я”. Адзін з яе аўтараў І.Л. Капылоў расказаў прысутным пра гэта ўнікальнае выданне, якое можна назваць сапраўдным правадніком па гісторыі і багацці нацыянальнай мовы. Тут прыводзяцца цікавыя моўныя факты, выказванні паэтаў і пісьменнікаў пра роднае слова, самабытная лексіка, прыказкі і народныя выслоўі, утрымліваецца многа ілюстрацый.
