Студзень не проста пачынае каляндарны год, але і служыць адпраўной кропкай для розных навуковых мерапрыемстваў, арыентаваных на школьнікаў. Тыя з іх, што адносяцца да гуманітарнага цыкла, зазвычай не праходзяць без удзелу супрацоўнікаў Інстытута мовазнаўства імя Якуба Коласа. І гэты заканамерна, паколькі на базе Інстытута працуе Школа юнага лінгвіста. У сярэдзіне месяца традыцыйна прайшоў трэці этап XXXVII Рэспубліканскай алімпіяды па вучэбных прадметах «Беларуская мова» і «Беларуская літаратура», а таксама «Руская мова» і «Руская літаратура», на якім працавалі ў якасці членаў журы (у Мінску і Барысаве) Н.Ю. Перавалава (старшы навуковы супрацоўнік аддзела гісторыі беларускай мовы), В.І. Уласевіч (вядучы навуковы супрацоўнік аддзела сучаснай беларускай мовы), Э.В. Ярмоленка (вядучы навуковы супрацоўнік аддзела гісторыі беларускай мовы), А.А. Марозава (малодшы навуковы супрацоўнік аддзела лексікалогіі і лексікаграфіі), С.А. Вагнер (старшы навуковы супрацоўнік сектара камп’ютарнай лінгвістыкі), К.В. Жартун (малодшы навуковы супрацоўнік сектара камп’ютарнай лінгвістыкі).
Алімпіядны тыдзень мінуў, але вучоныя не спяшаліся развітвацца са школьнікамі. Па-першае, вясной ізноў будуць ладзіцца падрыхтоўчыя курсы для юнакоў і дзяўчат, а па-другое, 2 лютага ў Абласным інстытуце развіцця адукацыі пройдзе спецыяльны аналітычны семінар для настаўнікаў, якія рыхтуюць алімпіёнікаў, па выніках ужо мінулых этапаў алімпіяды. Правесці семінар арганізатары запрасілі прадстаўнікоў з камісій журы ў кожным з класаў (9 – Г.М. Хадасевіч, 10 – І.Д. Воюш, 11 – А.А. Марозава).
Следам за алімпіяднымі выпрабаваннямі лепшых маладых даследчыкаў з усіх раёнаў сталіцы чакаў удзел у ХL гарадской канферэнцыі навучэнцаў у секцыі «Лінгвістыка» (па вучэбным прадмеце «Беларуская мова»). Нягледзячы на тое, што работы пісаліся і праходзілі папярэднія этапы апрабацыі ў няпростай сітуацыі, у фінале журы, членам якога была А.А. Марозава, ацэньвала 21 навукова-даследчы праект.
Час унёс свае карэктывы ў форму абароны работ, якая адбывалася дыстанцыйна, але не паўплываў на іх якасць, разнастайнасць тэматыкі і важнасць узнятых навуковых пытанняў. Усе работы, якія дайшлі да абароны на ўзроўні горада, умоўна можна падзяліць на традыцыйныя і інавацыйныя па заяўленай у іх мовазнаўчай тэматыцы.
Да першых стала адносяцца працы, прысвечаныя праблемам тапаніміі («Гадонімы Першамайскага раёна г. Мінска: семантычны і этымалагічны аналіз»; «Структура і семантыка айконімаў Гродзенскай і Брэсцкай абласцей, суадносных з назвамі фаўны (на матэрыяле слоўнікаў Я.Н. Рапановіча)»), антрапаніміі («Загадкавая краіна прозвішчаў Валожынскага раёна: лексіка-семантычны аспект»; «Прозвішча і імя як кампанент нацыянальна-культурнай спадчыны»), спецыяльнай лексіцы («Спецыяльная лексіка ў сістэме сучаснай беларускай мовы»), даследаванню асобных тэматычных груп лексікі («Назвы касметычных сродкаў у сучаснай беларускай мове: этымалогія, структура і семантыка»), параўнальнаму мовазнаўству («Лінгвістычная прырода і агульныя заканамернасці арганізацыі беларускіх, рускіх і англійскіх парэмій з аналагічным сэнсам»).
Аднак і сярод прац, напісаных па досыць ужо распрацаваных пытаннях, сустракаюцца цікавыя знаходкі і нестандартныя падыходы да вырашэння пастаўленых навуковых задач. Напрыклад, арыгінальна і нават з ноткай інтрыгі гучалі назвы работ «Тапонімы Паднябеснай карты Мінска», «Адукацыйная пляцоўка “БМВ” (Беларуская мова вучням) як элемент камп’ютарнай лінгвістыкі», «Асаблівасці перакладаў замежных твораў: літаратуры, кінематографа і мультыплікацыі на беларускую мову».
Варта асобна адзначыць групу праектаў, якія выкананы ў міждысцыплінарным ключы. У асноўным такія работы прысвечаны разгляду моўных адзінак у якасці сродкаў мастацкай выразнасці ў творах літаратуры: «Антрапонімы як сродак мастацкай выразнасці пры адлюстраванні свету дзяцінства (на аснове матэрыялу паэм Якуба Коласа “Новая зямля” і “Сымон-музыка”)», «Асаблівасці функцыянавання ўстарэлай, дыялектнай, размоўнай лексікі (на матэрыяле аповесці У. Караткевіча “Ладдзя Роспачы”)», «Эматыўная лексіка ў паэзіі У. Караткевіча»). Зварот да творчасці Караткевіча зусім невыпадковы, паколькі Уладзімір Сямёнавіч – пісьменнік-юбіляр мінулага года, калі маладыя даследчыкі пачыналі свае праекты.
Інавацыйнымі па тэматыцы з’яўляюцца такія работы, як «Беларускамоўныя хэштэгі: сёння і заўтра. На матэрыяле сучаснага інтэрнэт-дыскурса сацыяльнай сеткі Instagram», «Гульня вербальнага з невербальным у адзінках сучаснай камунікацыі», «Мова рэкламных выразаў», «Нацыянальны фармат беларускай рэкламы», «Слоўнік айцішніка (словаўтварэнне і ўжыванне камп’ютарнай лексікі)», «Эфект падманутага чакання ў пункцірах Алеся Разанава». Праекты гэтай групы ў выніку і аказаліся лепшымі сярод прадстаўленых, а іх аўтары атрымалі права выступаць з імі ўжо на рэспубліцы.
Напісанне навукова-даследчага праекта – справа зусім нялёгкая, асабліва ў такім маладым узросце (некаторыя з аўтараў вучацца толькі ў 8-м класе). Але старшакласнікі годна справіліся і прадэманстравалі здольнасць выходзіць за ўзровень базавых патрабаванняў да навучання беларускай мове ў школе. Усе яны выявілі ўменне крытычна і асэнсавана падыходзіць да фактаў мовы і ўсебакова іх аналізаваць, фармуляваць гіпотэзы і адстойваць свае меркаванні. Ну а пераможцы выказалі свежы, часам нечаканы, погляд на праблемы сучаснага мовазнаўства і здолелі сказаць уласнае слова, якое дакладна можа паслужыць асновай для разваг і далейшых пошукаў нават прызнаных мовазнаўцаў.
А.А. Марозава
