У 1977 годзе ў Інстытуце мовазнаўства імя Якуба Коласа АН БССР быў сфарміраваны сектар рускай мовы, які ў 1986 годзе быў пераўтвораны ў аддзел беларуска-рускіх моўных сувязей. Асноўнымі напрамкамі навуковай дзейнасці гэтай структурнай адзінкі Інстытута стала вывучэнне праблем беларуска-рускага двухмоўя і асаблівасцей функцыянавання рускай мовы ў Беларусі, а таксама сінхроннае супастаўляльнае даследаванне дзвюх дзяржаўных моў Беларусі – беларускай і рускай – на розных моўных узроўнях. Гэтыя кірункі навуковай дзейнасці поўнасцю прасочваюцца ў тэмах, якія выконваліся і выконваюцца зараз у аддзеле, і адлюстраваны ў шматлікіх навуковых працах супрацоўнікаў аддзела – манаграфіях, слоўніках, даведніках, артыкулах і іншага роду публікацыях.
Абодва напрамкі навуковай дзейнасці аддзела адпавядаюць прыярытэтным кірункам дзяржаўнай дзейнасці ў краіне, паколькі будаўніцтва незалежнай суверэннай дзяржавы і нацыянальнай ідэалогіі патрабуе як паглыбленага вывучэння сістэм абедзвюх дзяржаўных моў з мэтай забеспячэння моўнай адукацыі, так і пастаяннага аналізу моўнай сітуацыі ў Рэспубліцы Беларусь з мэтай захавання стабільнасці ў грамадстве на моўнай глебе. Правядзенне такіх даследаванняў абумоўлена неабходнасцю забеспячэння рэальнага існавання канстытуцыйна замацаванага дзяржаўнага беларуска-рускага двухмоўя ў краіне і садзейнічае бесканфліктнаму функцыянаванню моўнай сферы жыцця грамадства Беларусі, а таксама пашырэнню поруч з блізкароднаснай рускай мовай грамадскай значнасці беларускай мовы як мовы тытульнай нацыі – сродку інтэграцыі беларускага народа. Названыя вышэй віды даследаванняў абумоўлены таксама і надзённымі патрэбамі сучаснай моўнай практыкі ў розных камунікатыўных сферах, перш за ўсё – у сферах адукацыі, навукі, культуры і афіцыйнага ўжытку. Устанаўленне тыпаў падабенстваў і адрозненняў дзвюх моў мае выключна важнае значэнне як для выяўлення ступені нацыянальнай адметнасці беларускай мовы і далейшага прагназавання асноўных тэндэнцый яе развіцця, так і для павышэння культуры рускага і беларускага вуснага і пісьмовага маўлення, пераадолення моўнай інтэрферэнцыі, для практыкі паралельнага выкладання беларускай і рускай моў ва ўмовах дзяржаўнага двухмоўя.
***
Першапачаткова ў склад сектара ўваходзілі: доктар філалагічных навук, прафесар А.Я. Міхневіч (загадчык з 1977 па 1983 г.), малодшыя навуковыя супрацоўнікі І.В. Войніч, У.А. Івашка, А.А. Лукашанец, Л.А. Мельнікава, Л.П. Кунцэвіч, В.М. Нікалаева, лабарант А.А. Пяхота. Менавіта пад кіраўніцтвам А.Я. Міхневіча праходзіла фарміраванне калектыву сектара, былі вызначаны асноўныя напрамкі навуковай дзейнасці, праведзены важныя даследаванні, якія дазволілі аддзелу заняць належнае месца ў структуры Інстытута. Падчас працы ў сектары яго супрацоўнікі павысілі сваю навуковую кваліфікацыю: У.А. Івашка, Л.А. Мельнікава, А.А. Лукашанец, В.М. Нікалаева, Л.П. Кунцэвіч сталі кандыдатамі навук.
Пад кіраўніцтвам А.Я. Міхневіча былі падрыхтаваны першыя калектыўныя працы сектара: “Белорусско-русский паралексический словарь-справочник” (Мн., 1985) – першы ў лексікаграфічнай практыцы Беларусі даведнік па культуры рускай мовы ва ўмовах беларуска-рускага двухмоўя, у які ўключаны паралексы – тыя словы дзвюх блізкароднасных моў, што пры адносным сэнсавым і фармальным падабенстве характарызуюцца ў асноўным нерэгулярнымі адрозненнямі ў фанетычнай і марфалагічнай структуры, слова- і формаўтварэнні, націску (аўтары – усе супрацоўнікі сектара), даведнік “Культура русской речи в вопросах и ответах” (Мн., 1996), у якім у пытальна-адказнай форме пабудовы тэксту прадстаўлены важныя тэарэтычныя і практычныя пытанні культуры сучаснага рускага маўлення, а таксама калектыўная тэарэтычная манаграфія “Русский язык в Белоруссии” (Мн., 1985), дзе знайшлі асвятленне актуальныя пытанні моўнай сітуацыі ў БССР у 80-я гг. ХХ ст., фанетычных асаблівасцей рускага маўлення беларусаў, моўнай спецыфікі рускамоўнай мастацкай літаратуры, культуры рускай мовы ў рэспубліцы, а таксама стану і перспектыў вывучэння рускай мовы ў Беларусі. У гэты ж перыяд у сектары распрацоўваюцца падыходы да супастаўляльнага вывучэння марфалагічных з’яў рускай і беларускай моў і пачынаецца праца па зборы фактычнага матэрыялу і яго апісанні ў параўнальным аспекце.
З 1983 па 1991 г. аддзел узначальваў член-карэспандэнт НАН Беларусі, доктар філалагічных навук А.М. Булыка. Пад яго кіраўніцтвам завяршылася падрыхтоўка калектыўнай манаграфіі “Сопоставительное описание русского и белорусского языков. Морфология”, распрацоўка якой была распачата яшчэ да 1983 г.; кніга ўбачыла свет у 1990 г. У гэтым навуковым даследаванні – першым у серыі супастаўляльных прац, у якіх вывучаюцца мовы на розных узроўнях сістэмна, – у параўнальным плане апісваюцца ўсе асноўныя граматычныя катэгорыі блізкароднасных моў, выяўляецца іх ступень падабенства і адрознення на марфалагічным узроўні.
У 1985 – 1990 гг. аддзел працаваў над выкананнем агульнасаюзнай каардынацыйнай тэмы “Тыпалогія двухмоўя і шматмоўя ў СССР”, якая па ініцыятыве вядомага сацыялінгвіста Ю.Д. Дэшэрыева была прапанавана для распрацоўкі ўсім акадэмічным інстытутам мовазнаўства саюзных рэспублік. У сувязі з гэтым сіламі аддзела было ўпершыню праведзена шырокамаштабнае сацыялінгвістычнае даследаванне моўнай сітуацыі ў Беларусі. З мэтай збору сацыялінгвістычных даных супрацоўнікі аддзела арганізавалі шэраг экспедыцый ва ўсе раёны Беларусі, дзе на працягу двух гадоў метадам анкетавання (для гэтага былі распрацаваны некалькі тыпаў анкет) назапашвалася важная інфармацыя па моўнай сітуацыі таго часу ў Беларусі. Вынікі гэтага даследавання знайшлі адлюстраванне ў тэарэтычнай манаграфіі “Типология двуязычия и многоязычия в Беларуси” (Мн., 1999), у якой прааналізаваны асаблівасці функцыянавання беларускай, рускай і іншых моў у важнейшых сферах зносін другой паловы 80-х гадоў XX стагоддзя, а таксама разгледжаны асноўныя тыпы фанетычных, акцэнталагічных, марфалагічных, словаўтваральных, лексічных і сінтаксічных адрозненняў і падабенстваў у блізкароднасных беларускай і рускай мовах. Манаграфія была падрыхтавана аўтарскім калектывам у складзе Л.А. Мельнікавай, Г.Ф. Вештарт, В.М. Нікалаевай, Л.П. Кунцэвіч, І.В. Войніча, Т.І. Салавянчык, А.А. Лукашанца, Т.В. Кузьмянковай, В.К. Шчэрбіна пад агульным кіраўніцтвам доктара філалагічных навук А.М. Булыкі і доктара філалагічных навук Л.П. Крысіна (г. Масква). Па выніках прадпрынятых сацыялінгвістычных даследаванняў на базе аддзела былі таксама арганізаваны агульнасаюзныя і рэспубліканскія канферэнцыі і навуковыя нарады, прысвечаныя вывучэнню праблем сацыялінгвістычнага і супастаўляльнага характару, апублікаваны навуковыя даклады і артыкулы супрацоўнікаў аддзела, а пазней – падрыхтаваны асобныя кандыдацкія дысертацыі па гэтай тэме.
У гэты ж час В.М. Нікалаева, сумесна з вучонымі Інстытута мовазнаўства імя А.А. Патабні АН УССР (г. Кіеў), удзельнічала ў выкананні буйнейшага каардынацыйнага (агульнасаюзнага) праекта “Словарь старославянского языка ХІ – ХІІІ вв.” (1988 – 1992 гг.).
З 1992 па 2010 г. аддзел узначальваў доктар філалагічных навук А.А. Лукашанец (да 2001 г. – кандыдат філалагічных навук). У гэтыя гады працягвалася праца па супастаўляльным даследаванні сістэм рускай і беларускай моў. У аддзеле быў створаны “Дыферэнцыраваны руска-беларускі слоўнік” (знаходзіцца ў рукапісе), які ўяўляе сабой тып нетрадыцыйнага двухмоўнага перакладнога марфемна-словаўтваральнага слоўніка і з’яўляецца першым у беларускай лексікаграфіі вопытам пабудовы тыпалогіі словаўтваральных сістэм дзвюх блізкароднасных моў, у аснове чаго ляжыць структурнае супадзенне / адрозненне рускіх і беларускіх карэлятыўных лексічных адзінак. Слоўнік з’яўляецца фактычнай базай для правядзення супастаўляльных даследаванняў лексічных і словаўтваральных сістэм беларускай і рускай моў.
Пад кіраўніцтвам А.А. Лукашанца ў аддзеле было праведзена сістэмнае супастаўляльнае даследаванне блізкароднасных моў на словаўтваральным узроўні і па яго выніках падрыхтавана калектыўная манаграфія “Сопоставительное описание русского и белорусского языков. Словообразование” (пад агульнай рэдакцыяй В.М. Нікалаевай і А.А. Лукашанца), у склад аўтарскага калектыву якой ўвайшлі А.А. Лукашанец, А.У. Андрэева, А.Г. Ванкевіч, Н.П. Еўсіевіч, І.У. Кандраценя, А.А. Кірдун, Н.В. Лаўрыновіч, Л.А. Мельнікава, В.М. Нікалаева, Ю.М. Чагайда, І.У. Ялынцава. Кніга выйшла з друку ў 2014 г. У манаграфіі ў супастаўляльным аспекце даецца максімальна поўнае апісанне словаўтваральных сістэм сучасных рускай і беларускай моў, устаноўлены асноўныя спосабы і сродкі ўтварэння матываваных адзінак усіх знамянальных часцін мовы ў абедзвюх мовах, а таксама прадуктыўнасць словаўтваральных тыпаў, вызначана ступень падабенстваў і адрозненняў корпусаў словаўтваральнага інвентару блізкароднасных моў, раскрыты асноўныя тэндэнцыі і спецыфіка сучасных дэрывацыйных працэсаў у рускай і беларускай мовах, абумоўленая асаблівасцямі інтралінгвістычных і экстралінгвістычных фактараў апошніх дзесяцігоддзяў (у прыватнасці, выяўлены інавацыйныя з’явы на словаўтваральным узроўні, якія адбываюцца ў рамках дзвюх асноўных тэндэнцый развіцця сучасных славянскіх моў: тэндэнцыі да інтэрнацыяналізацыі і тэндэнцыі да нацыяналізацыі), разгледжаны асаблівасці ўздзеяння сістэмы рускай мовы на развіццё словаўтваральнай сістэмы беларускай мовы.
У канцы ХХ – пачатку ХХІ стст. асаблівая ўвага ў навукова-даследчай дзейнасці аддзела ўдзялялася правядзенню новых сацыялінгвістычных даследаванняў, накіраваных на вывучэнне асаблівасцей функцыянавання дзяржаўных беларускай і рускай моў у важнейшых сферах грамадскіх зносін на новым этапе, а таксама супастаўляльнаму даследаванню блізкароднасных літаратурных моў. Супрацоўнікамі аддзела ў 1996 – 2005 гг. былі ажыццёўлены даследаванні “Моўная сітуацыя ў Мінску”, “Моўная сітуацыя ў Беларусі ў канцы XX стагоддзя”, “Функцыянаванне беларускай і рускай моў у гарадскім асяроддзі”, “Даследаванне моўнай сітуацыі на Беларусі ў канцы ХХ – пачатку ХХІ стст.”. У выніку праведзенага сацыялінгвістычнага анкетавання жыхароў краіны былі сабраны новыя фактычныя даныя па моўнай сітуацыі ў Беларусі, на аснове якіх у аддзеле была сфарміравана каштоўная база сацыялінгвістычных звестак, якая ўключае эксклюзіўныя матэрыялы сацыялінгвістычнага вывучэння, праведзенага ў адзначаны час у розных рэгіёнах Беларусі, і ўтрымлівае інфармацыю аб выкарыстанні білінгвамі – жыхарамі Беларусі рускай і беларускай моў у розных сферах грамадскага жыцця ў залежнасці ад пола-ўзроставых, адукацыйных і іншых характарыстык рэспандэнтаў.
У аддзеле працягваецца актыўная распрацоўка праблем сучаснага беларускага словаўтварэння. А.А. Лукашанец з’яўляецца суаўтарам (сумесна з А.М. Бардовічам і М.М. Круталевічам) першых беларускіх лексікаграфічных выданняў у галіне словаўтварэння: “Словаўтваральнага слоўніка беларускай мовы” (Мн., 2000) і “Школьнага словаўтваральнага слоўніка беларускай мовы” (Мн., 2006). Новай з’явай у беларускім мовазнаўстве стала манаграфія А.А. Лукашанца “Словаўтварэнне і граматыка” (Мн., 2001), у якой распрацавана арыгінальная тэорыя даследавання словаўтварэння з пазіцый граматычных катэгорый матывавальнага і матываванага слоў і ажыццёўлена поўнае апісанне суфіксальнага словаўтварэння назоўнікаў. Пад кіраўніцтвам А.А. Лукашанца ў аддзеле былі впадрыхтаваны шматлікія дысертацыйныя даследаванні па важнейшых пытаннях словаўтварэння як ва ўнутрымоўным плане, так і ў супастаўляльным аспекце, прысвечаныя вывучэнню комплексных адзінак словаўтварэння (кандыдацкія дысертацыі Л.А. Гадуйкі “Словаўтваральныя гнёзды складанасуфіксальных назоўнікаў з дзеяслоўным кампанентам у беларускай і рускай мовах”, І.У. Каліцені “Словаўтваральныя гнёзды прыметнікаў у беларускай мове”, А.А. Кірдун “Словаўтваральныя гнёзды тэмпаральнай лексікі ў беларускай мове”), асаблівасцей словаўтваральных з’яў і дэрывацыі розных часцін мовы (кандыдацкія дысертацыі І.У. Кандрацені “Нулявая суфіксацыя ў сістэме беларускага словаўтварэння” (а таксама аднайменная манаграфія (Мн., 2009), А.У. Андрэевай “Катэгорыя трывання ў беларускай мове. Словаўтваральны аспект”, С.В. Кавалёнак “Спосабы дзеяслоўнага дзеяння ў беларускай і рускай мовах”, В.С. Юшкевіч “Афіксоіды ў сістэме беларускага словаўтварэння”, Н.В. Лаўрыновіч “Лексіка-семантычная арганізацыя і структурна-дэрывацыйная тыпалогія сучаснай беларускай заалагічнай тэрміналогіі”, Т.П. Кугейкі “Словаўтваральная аманімія і полісемія ў сучаснай беларускай мове”). Усё гэта дазваляе гаварыць пра фарміраванне ў беларускай мовазнаўчай навуцы словаўтваральнай школы, якую ўзначальвае доктар філалагічных навук, прафесар, член-карэспандэнт НАН Беларусі А.А. Лукашанец. У 2013 г. выйшла з друку кніга А.А. Лукашанца “Праблемы сучаснага беларускага словаўтварэння”, у якой на беларускім моўным матэрыяле разгледжаны некаторыя актуальныя пытанні тэорыі сінхроннага словаўтварэння, яго сувязі з іншымі ўзроўнямі моўнай сістэмы, даследавана сістэма беларускага словаўтварэння з прыцягненнем параметраў граматычнага ўзроўню мовы, што дазволіла выявіць граматычныя межы асобных часцін мовы.
Пачынаючы з 2008 года, А.А. Лукашанец і І.У. Кандраценя (разам з іншымі навукоўцамі) праводзілі вялікую работу па дапрацоўцы праекта новай рэдакцыі “Правіл беларускай арфаграфіі і пунктуацыі” і падрыхтоўцы яго да першага чытання ў Палаце прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь, па дапрацоўцы і ўвядзенні ў дзеянне Закона Рэспублікі Беларусь “Аб правілах беларускай арфаграфіі і пунктуацыі” (прыняты 23 ліпеня 2008 г.). “Правілы беларускай арфаграфіі і пунктуацыі” (Мн., 2008) выдадзены асобнай кнігай, якая адрасавана шырокаму колу карыстальнікаў у краіне. А.А. Лукашанцам і І.У. Кандраценяй (сумесна з Л.П. Кунцэвіч) быў падрыхтаваны цыкл публікацый “Вывучаем новыя правілы беларускага правапісу” і “Сучасны беларускі правапіс” з каментарыямі да правіл беларускай арфаграфіі і пунктуацыі (у часопісах “Роднае слова”, “Пачатковае навучанне” і “Веснік адукацыі”). З улікам новых правіл пад рэдакцыяй А.А. Лукашанца выйшлі з друку два выданні “Беларускага арфаграфічнага слоўніка” І.У. Кандрацені і Л.П. Кунцэвіч (Мн, 2009, 2010). Імі ж падрыхтаваны два выданні дапаможніка для агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання – “Беларускага арфаграфічнага слоўніка для школьнікаў” (рэдактар – А.А. Лукашанец; Мн., 2010, 2011). І.У. Кандраценя і А.А. Лукашанец прынялі ўдзел у выданні даведніка з каментарыямі “Пішам па-беларуску: даведнік па арфаграфіі і пунктуацыі з каментарыямі. Дапаможнік для агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання” (Мн., 2010). У 2012 г. выйшаў з друку акадэмічны даведнік “Сучасная беларуская арфаграфія” І.У. Кандрацені, А.А. Лукашанца, Л.П. Кунцэвіч. У 2011 г. вядучы навуковы супрацоўнік аддзела І.У. Кандраценя была ўзнагароджана Ганаровай граматай Міністэрства адукацыі Рэспублікі Беларусь як суаўтар калектыўнага праекта “Цыкл прац па навуковым і практычным забеспячэнні ўвядзення ў дзеянне Закона Рэспублікі Беларусь “Аб правілах беларускай арфаграфіі і пунктуацыі”; яна з’яўляецца лаўрэатам прэміі НАН Беларусі 2011 г. Гэты цыкл унесены ў каталог інавацыйных праектаў НАН Беларусі за 2011 г. А.А. Лукашанец неаднаразова выступаў у сродках масавай інфармацыі (на радыё і тэлебачанні, у перыядычным друку), на канферэнцыях і нарадах, з лекцыямі на курсах павышэння кваліфікацыі, у ВНУ і розных дзяржаўных установах, на прадпрыемствах Беларусі па актуальных пытаннях сучаснага беларускага правапісу. Сумесна з выкладчыкамі БДУ, ён удзельнічаў у распрацоўцы праекта БРФФД “Беларускі правапіс: традыцыі, пераемнасць і перспектывы. Рэалізацыя Закона Рэспублікі Беларусь “Аб правілах беларускай арфаграфіі і пунктуацыі” ў пераходны перыяд” (2010 – 2013 гг.); супрацоўнікі аддзела І.У. Кандраценя, А.А. Кірдун, Н.П. Еўсіевіч – праекта «Упарадкаванне лексічнага складу беларускай мовы ў адпаведнасці з Законам Рэспублікі Беларусь “Аб правілах беларускай арфаграфіі і пунктуацыі”». Разам з іншымі супрацоўнікамі Інстытута ў 2009 – 2011 гг. яны выконвалі работу па падрыхтоўцы новага арфаграфічнага слоўніка беларускай мовы з улікам новых правіл беларускай арфаграфіі і пунктуацыі. “Слоўнік беларускай мовы” выйшаў з друку ў 2012 г. В.М. Нікалаевай (разам з Т.М. Трухан, рэдактар А.А. Лукашанец) была выдадзена цэлая серыя перакладных слоўнікаў з улікам новых правіл беларускага правапісу – “Краткий современный русско-белорусский словарь для школьников” (Мн., 2011), “Современный русско-белорусский словарь” (Мн., 2011, 2-е выд. 2012), “Русско-белорусский словарь для школьников младшего возраста” (Мн., 2012) і інш, І.У. Ялынцавай (разам з інш. аўт.) – “Беларуска-рускі слоўнік” (два выд., Мн., 2011), “Русско-белорусский словарь. Беларуска-рускі слоўнік” (Мн., 2011).
Вялікая работа па ўпарадкаванні тэрміналагічнай галіны айчыннага мовазнаўства праводзіцца вядучым навуковым супрацоўнікам аддзела кандыдатам філалагічных навук І.У. Кандраценяй як вучоным сакратаром Рэспубліканскай тэрміналагічнай камісіі пры НАН Беларусі. Яна прымае актыўны ўдзел у стварэнні Зводнага электроннага каталогу Рэспублікі Беларусь па фарміраванні аўтарытэтных запісаў па навуковай тэматыцы, займаецца перакладамі на беларускую мову тэрмінаў розных навуковых напрамкаў, рэцэнзуе працы па беларускай тэрміналогіі, займаецца рэдагаваннем тэрміналагічных слоўнікаў (у прыватнасці, “Англо-немецко-русско-белорусского словаря терминов и определений линейки технологий точного земледелия”, падрыхтаванага ў Цэнтры навукова-тэхнічнай і прававой інфармацыі (г. Гомель)) і ўдзельнічае ў іх напісанні (у прыватнасці, “Руска-беларуска-англійскага слоўніка юрыдычных тэрмінаў”, электронная версія якога змешчана на афіцыйным сайце Нацыянальнага цэнтра прававой інфармацыі), рыхтуе экспертныя заключэнні і адказы на запыты дзяржаўных устаноў і асобных грамадзян па пытаннях беларускай тэрміналогіі, што ў цэлым садзейнічае яе распрацоўцы на належным навуковым узроўні і ўпарадкаванню тэрміналагічнай сістэмы сучаснай беларускай мовы.
3 канца 2010 г. аддзел узначальвае кандыдат філалагічных навук В.М. Нікалаева. Аддзел працягвае займацца супастаўляльным вывучэннем дзвюх дзяржаўных моў на сінхронным узроўні. З 2011 г. пачала распрацоўвацца тэма “Сопоставительное исследование лексических систем русского и белорусского языков на современном этапе их развития и функционирования” (навуковыя кіраўнікі – доктар філалагічных навук, прафесар, член-карэспандэнт НАН Беларусі А.А. Лукашанец і кандыдат філалагічных навук В.М. Нікалаева; выканаўцы – усе супрацоўнікі аддзела). Асноўнай мэтай даследавання з’яўляецца супастаўляльнае вывучэнне лексічных сістэм сучасных рускай і беларускай моў, выяўленне міжмоўных структурна-семантычных падабенстваў і адрозненняў асобных участкаў лексічных сістэм блізкароднасных моў (суадносных лексіка-семантычных палёў), вызначэнне ступені супадзення і нацыянальнай своеасаблівасці ў лексіка-семантычным плане. Вынікі праведзенага даследавання будуць адлюстраваны ў калектыўнай манаграфіі “Сопоставительное описание русского и белорусского языков. Лексика”, якая з’явіцца трэцяй кнігай у серыі выданняў аддзела па сістэмнаму супастаўляльнаму даследаванню дзвюх блізкароднасных моў на розных моўных узроўнях.
Адным з напрамкаў дзейнасці В.М. Нікалаевай з’яўляецца работа на пасадзе адказнага сакратара часопіса «Беларуская лінгвістыка» (з 1992 г.). Дзякуючы намаганням В.М. Нікалаевай і А.А. Лукашанца (галоўнага рэдактара часопіса), высокай ступені адказнасці за даручаную справу гэта выданне набыло аўтарытэт і прэстыжнасць, стала фундаментальным навуковым выданнем, вядомым і за межамі Беларусі.
Значным для аддзела мерапрыемствам параўнальна нядаўняга часу стала правядзенне на яго базе 19 – 20 красавіка 2011 г. Міжнароднай навуковай канферэнцыі “Тыпалогія ўзаемасувязей беларускай і рускай моў і праблемы нацыянальнай самаідэнтыфікацыі”, прысвечанай важнай і актуальнай праблеме суіснавання і функцыянавання блізкароднасных рускай і беларускай моў ва ўмовах дзяржаўнага двухмоўя ў нашай краіне на сучасным этапе, а таксама шматаспектным пытанням супастаўляльнага даследавання моўных адзінак на ўсіх узроўнях. У рамках канферэнцыі былі арганізаваны пэўныя тэматычныя секцыі, у тым ліку секцыя па абмеркаванні актуальных праблем беларускай навуковай тэрміналогіі, а таксама Круглы стол “Праблемы беларуска-рускага двухмоўя”. Супрацоўнікамі аддзела быў падрыхтаваны і выдадзены зборнік матэрыялаў дакладаў удзельнікаў канферэнцыі (“Тыпалогія ўзаемасувязей беларускай і рускай моў і праблемы нацыянальнай самаідэнтыфікацыі: матэрыялы Міжнароднай навуковай канферэнцыі” (Мінск, 19 – 20 красавіка 2011 г.) / Рэд. калегія: В.М. Нікалаева, І.У. Кандраценя, І.У. Ялынцава. – Мінск: Права і эканоміка, 2011).
Важнейшай падзеяй у славянскім навуковым свеце стала правядзенне ХV Міжнароднага з’езда славістаў у Мінску 20 – 27 жніўня 2013 г. Міжнародныя з’езды славістаў – буйнейшыя навуковыя міжнародныя форумы, на якіх абмяркоўваюцца праблемы гістарычнага развіцця і ўзаемадзеяння славянскіх моў, літаратур, культур і фальклору. У Беларусі такі з’езд праводзіўся ўпершыню. Член-карэспандэнт НАН Беларусі А.А. Лукашанец як старшыня Міжнароднага і Беларускага камітэтаў славістаў на працягу ўсяго 2013 года займаўся яго падрыхтоўкай; у арганізацыі з’езда прынялі непасрэдны ўдзел таксама ўсе супрацоўнікі аддзела. З’езд засведчыў статус нашай краіны – Рэспублікі Беларусь – як самастойнай славянскай краіны са сваёй адметнай і арыгінальнай мовай, багатай нацыянальнай літаратурай і культурай, высокім узроўнем развіцця нацыянальнай славістыкі; ён мае вялікае значэнне для ўсведамлення ролі і значэння гуманітарнай навукі ў ХХІ стагоддзі, садзейнічаць развіццю гуманітарных ведаў у сучасным інфармацыйным грамадстве, а таксама захаванню і падтрыманню славянскай ідэнтычнасці і пашырэнню ведаў пра славянскія мовы, літаратуры і культуры ў свеце.
У 2014 годзе аддзел правёў вялікую работу па арганізацыі ў філіяле “Інстытут мовы і літаратуры імя Якуба Коласа і Янкі Купалы” Цэнтра яшчэ адной Міжнароднай навуковай канферэнцыі – “Словаўтварэнне і іншыя ўзроўні беларускай літаратурнай мовы”, якая была прымеркавана да 60-гадовага юбілею доктара філалагічных навук, прафесара, члена-карэспандэнта НАН Беларусі А.А. Лукашанца – вядомага беларускага вучонага і арганізатара айчыннай мовазнаўчай навукі, буйнейшага спецыяліста ў галіне беларускага і славянскага словаўтварэння. У дакладах навукоўцаў – удзельнікаў канферэнцыі – узнімаліся актуальныя пытанні сучаснай беларускай і славянскай дэрываталогіі, падкрэсліваліся прыярытэтнасць гэтага напрамку даследаванняў у мовазнаўчай навуцы, дынамічнасць і ўсебаковасць развіцця сістэмы беларускага словаўтварэння, што забяспечвае не толькі намінатыўныя магчымасці дзяржаўнай беларускай мовы, але і спецыфіку нацыянальнай мовы як мовы тытульнай нацыі і захавальніцы нацыянальных традыцый. Да пачатку канферэнцыі быў выдадзены зборнік матэрыялаў дакладаў, падрыхтаваны В.М. Нікалаевай (навуковы рэдактар), І.У. Кандраценяй і І.У. Ялынцавай (члены рэдкалегіі).
Супрацоўнікі аддзела ўдзельнічаюць таксама ў выкананні агульнаінстытуцкіх і ўласных навукова-даследчых праектаў; да ліку іх адносяцца, напрыклад: “Карэкціроўка прадметнай канцэпцыі і эксперыментальных школьных праграм базавага, павышанага і паглыбленага ўзроўняў” (А.А. Лукашанец, І.У. Кандраценя, В.М. Нікалаева, І.У. Ялынцава) “Граматычны слоўнік дзеяслова” (Н.П. Еўсіевіч і інш.), “Граматычны слоўнік прыметніка, займенніка, лічэбніка, прыслоўя” (В.М. Нікалаева, Н.П. Еўсіевіч і інш.), “Кароткая граматыка беларускай мовы» (В.М. Нікалаева, А.А. Лукашанец і інш.), “Фанетычны фонд беларускага маўлення сталіцы” (Н.П. Еўсіевіч і інш.) “Руска-беларуска-англійскі слоўнік юрыдычных тэрмінаў” (І.У. Кандраценя), “Праверка і ўзгадненне правільнасці напісання тэкстаў на інфармацыйных блоках метрапалітэна” (І.У. Кандраценя), “Множнасць матывацыі ў сучасным беларускім словаўтварэнні” (І.У. Ялынцава), “Стварэнне корпуса тэкстаў беларускай мовы і яго выкарыстанне для вывучэння беларускай мовы і яе сувязей з мовамі Еўропы” (В.М. Нікалаева, І.У. Кандраценя, разам з Л.П. Кунцэвіч), “Адлюстраванне спецыяльнай лексікі ў агульнафілалагічных слоўніках” і “Спецыяльная лексіка як аб’ект апісання ў рускіх і беларускіх тлумачальных агульнафілалагічных слоўніках” (В.М. Нікалаева, І.У. Кандраценя, разам з Л.П. Кунцэвіч), “Социально значимая лексика терминологического и профессионального характера в русском и белорусском языках” (В.М. Нікалаева, І.У. Кандраценя, разам з Л.П. Кунцэвіч), “Запазычаная лексіка сучаснай беларускай мовы: фанетыка-граматычныя тэндэнцыі засваення” (Н.П. Еўсіевіч і інш.), “Белоруский язык в восточнославянской лексикографии: динамика методологических подходов, типология форм, векторы развития” (В.М. Нікалаева і інш.) і г.д. У аддзеле даследуюцца і актуальныя праблемы мовы мастацкай літаратуры; такі навуковы напрамак прадстаўлены манаграфіяй Л.А. Мельнікавай “А.С. Грин. Слово – Образ” (Мн., 2009), а таксама кандыдацкай дысертацыяй Ю.М. Чагайда “Номинации лица в военной прозе В. Быкова и Б. Васильева: ономасиологический аспект» (2015 г.).
Супрацоўнікі аддзела заўсёды прымаюць актыўны ўдзел у міжнародных (у тым ліку і замежных) і рэспубліканскіх канферэнцыях і сімпозіумах, дзе выступаюць з навуковымі дакладамі як па агульнай тэме аддзела, так і па тэмах, якія распрацоўваюцца індывідуальна. Акрамя таго, супрацоўнікамі аддзела выконваецца вялікая і разнастайная пазапланавая навуковая работа, якая патрабуе належнага ўзроўню навуковай кваліфікацыі сучаснага лінгвіста. Да яе адносяцца: напісанне навуковых прац, у тым ліку аднамоўных і двухмоўных слоўнікаў і даведнікаў, разнастайных водзываў, рэцэнзій і экспертных заключэнняў, рэдактарства слоўнікаў і даведнікаў, абмеркаванні кандыдацкіх дысертацый, пераклады з рускай мовы на беларускую тэкстаў, размешчаных на сайтах і інтэрнэт-парталах, выступленні ў СМІ (у перыядычных выданнях, па радыё і на тэлебачанні) і на судовых пасяджэннях у якасці лінгвістычных экспертаў. А.А. Лукашанец і В.М. Нікалаева часта выступаюць у якасці афіцыйных апанентаў, І.У. Кандраценя і І.У. Ялынцава – у якасці неафіцыйных апанентаў на абаронах кандыдацкіх дысертацый у розных навучальных і навуковых установах.
Супрацоўнікі аддзела выконваюць самыя розныя грамадскія абавязкі, у тым ліку і звязаныя з навуковай дзейнасцю. В.М. Нікалаева, І.У. Кандраценя, І.У. Ялынцава пастаянна ўдзельнічаюць у экзаменацыйных камісіях інстытута – у якасці старшыні або іх членаў – па розных лінгвістычных спецыяльнасцях, працуюць у складзе прыёмных і дзяржаўных экзаменацыйных камісій у ВНУ, з’яўляюцца членамі журы школьных навукова-практычных канферэнцый, алімпіяд і конкурсаў. В.М. Нікалаева з’яўляецца членам вучонага савета інстытута, адказным сакратаром часопіса “Беларуская лінгвістыка”, членам Беларускага камітэта славістаў. В.М. Нікалаева, І.У. Кандраценя і І.У. Ялынцава – члены навукова-метадычнага семінара “Тэарэтычныя праблемы беларускага мовазнаўства”. І.У. Кандраценя з’яўляецца вучоным сакратаром, а І.У. Ялынцава – членам Рэспубліканскай тэрміналагічнай камісіі пры НАН Беларусі; акрамя таго, І.У. Ялынцава – член секцыі рускай мовы і літаратуры (па падрыхтоўцы падручнікаў) Нацыянальнага інстытута адукацыі, член рэвізійнай камісіі і сакратар экспертнай камісіі №2 (мовазнаўства) Цэнтра, А.Г. Ванкевіч з’яўляецца членам прафкама Цэнтра: уваходзіць у склад камісіі па аздараўленню супрацоўнікаў і камісіі па рабоце з дзецьмі. В.С. Юшкевіч – старшыня жыллёва-бытавой камісіі прафкама Цэнтра. Н.П. Еўсіевіч – тэхнічны сакратар Савета па абароне дысертацый па мовазнаўстве.
Аддзел беларуска-рускіх моўных сувязей на працягу ўсяго перыяду свайго існавання з’яўляецца важным цэнтрам падрыхтоўкі навуковых лінгвістычных кадраў вышэйшай кваліфікацыі. У розны час тут праходзілі навуковую падрыхтоўку і абаранілі кандыдацкія дысертацыі, будучы супрацоўнікамі аддзела, А.А. Гіруцкі (цяпер – доктар філалагічных навук), Т.В. Кузьмянкова, В.К. Шчэрбін, Т.І. Салавянчык, І.Д. Пазняк, І.У. Ялынцава, І.Г. Дода, Т.А. Траханкіна, А.А. Кірдун, А.У. Андрэева, В.С. Юшкевіч, І.У. Кандраценя, Т.В. Федунова, Н.В. Лаўрыновіч, Т.П. Кугейка, А.Г. Ванкевіч. Аспірантамі аддзела за ўсе гады яго існавання з’яўляліся І.М. Лапіцкая, В.Б. Пераход, В.І. Сянкевіч, А.М. Гарагляд, Л.А. Гадуйка, А.М. Цімашэнка, А.Ю. Яніцкая, С.С. Клундук, Т.А. Траханкіна, С.В. Кавалёнак, В.І. Іўчанкаў (цяпер – доктар філалагічных навук), якія ў свой час паспяхова абаранілі кандыдацкія дысертацыі і зараз працуюць у розных ВНУ краіны. Навуковым кіраўніком па падрыхтоўцы дысертацый многіх з іх з’яўляецца доктар філалагічных навук, прафесар, член-карэспандэнт НАН Беларусі А.А. Лукашанец, навуковае кіраўніцтва па напісанні кандыдацкай дысертацыі А.Г. Ванкевіч здзяйсняла В.М. Нікалаева.
Склад аддзела
На сённяшні дзень у аддзеле беларуска-рускіх моўных сувязей працуюць 9 чалавек, з іх 7 кандыдатаў навук – загадчык аддзела В.М. Нікалаева, вядучыя навуковыя супрацоўнікі І.У. Кандраценя і І.У. Ялынцава, старшы навуковы супрацоўнік Н.В. Лаўрыновіч, навуковыя супрацоўнікі В.С. Юшкевіч, Т.П. Кугейка, А.Г. Ванкевіч і 2 супрацоўнікі без ступені – навуковы супрацоўнік Н.П. Еўсіевіч і малодшы навуковы супрацоўнік Ю.М. Чагайда. Доктар філалагічных навук, прафесар, член-карэспандэнт НАН Беларусі А.А. Лукашанец з’яўляецца адным з кіраўнікоў планавых тэм аддзела (разам з загадчыкам аддзела кандыдатам філалагічных навук В.М. Нікалаевай).
Базавая бібліяграфія супрацоўнікаў аддзела
па асноўных напрамках навукова-даследчай работы
1. Белорусско-русский паралексический словарь-справочник. / О.М. Николаева, Л.А. Мельникова и др. – Минск: Народная асвета, 1985. – 366 с.
2. Граматычны слоўнік дзеяслова / НАН Беларусі, Ін-т мовазнаўства імя Якуба Коласа; уклад. Н.П. Еўсіевіч, А.А. Кірдун і інш.; навук. рэд. А.І. Падлужны, В.П. Русак. – Мінск: Беларуская навука, 2007. – 1252 с.
3. Граматычны слоўнік прыметніка, займенніка, лічэбніка, прыслоўя / НАН Беларусі, Ін-т мовазнаўства імя Якуба Коласа; уклад. Н.П. Еўсіевіч, В.М. Нікалаева і інш. / навук. рэд. В.П. Русак. – Мінск: Беларуская навука, 2009. – 1176 с.
4. Елынцева И.В., Копылов И.Л. Словообразовательный словарь русского языка. / под ред. докт. филол. наук, чл.-корр. НАН Беларуси А.А. Лукашанца. – Минск: ТетраСистемс, 2010. – 528 с.
5. Елынцева И.В. Русско-белорусский словарь. Беларуска-рускі слоўнік: свыше 30 000 слов / в соавт. – Минск: Современная школа, 2011. – 752 с.
6. Елынцева И.В. Словарь литературоведческих терминов для школьников. – Минск: Белорусская ассоциация “Конкурс”, 2012. – 144 с.
7. Елынцева И.В. Словообразовательный словарь русского языка для начальной школы / И.В. Елынцева, И.Л. Копылов. – Ростов н/Д: Феникс, 2014. – 270 с.
8. Каліценя І.У. Даведнік па арфаграфіі і пунктуацыі беларускай мовы / у суаўт. з С.І. Цыбульскай. – Минск: ТетраСистемс, 2006. – 272 с.
9. Кандраценя І.У. Нулявая суфіксацыя ў сістэме беларускага словаўтварэння / навук. рэд. докт. філал. навук, чл.-кар. А.А. Лукашанец. – Мінск: Беларуская навука, 2009. – 207 с.
10. Кандраценя І.У. Арфаграфічны слоўнік беларускай мовы / у суаўт. з Л.П. Кунцэвіч; пад рэд. А.А. Лукашанца. – Мінск: ТетраСистемс, 2009. – 704 с.
11. Кандраценя І.У. Беларускі арфаграфічны слоўнік / Нац. акад. навук Беларусі, Ін-т мовы і літаратуры імя Я. Коласа і Я. Купалы; у суаўт. з Л.П. Кунцэвіч; пад рэд. А.А. Лукашанца. – Мінск: Беларуская навука, 2009. – 590 с.
12. Кандраценя І.У. Беларускі арфаграфічны слоўнік / Нац. акад. навук Беларусі, Ін-т мовы і літаратуры імя Я. Коласа і Я. Купалы; у суаўт. з Л.П. Кунцэвіч / пад рэд. А.А. Лукашанца. – 2-е выд., выпр. – Мінск: Беларуская навука, 2010. – 695 с.
13. Кандраценя І.У. Беларускі арфаграфічны слоўнік / Нац. акад. навук Беларусі, Ін-т мовы і літаратуры імя Я. Коласа і Я. Купалы; уклад. Л.П. Кунцэвіч, І.У. Кандраценя / пад рэд. А.А. Лукашанца. – 3-е выд., выпр. – Мінск: Беларуская навука, 2011. – 695 с.
14. Кандраценя І.У. Беларускі арфаграфічны слоўнік для школьнікаў: дапам. для агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання / у суаўт. з Л.П. Кунцэвіч; пад рэд. А.А. Лукашанца. – Мінск: Аверсэв, 2010. – 317 с.
15. Кандраценя І.У. Пішам па-беларуску: даведнік па арфаграфіі і пунктуацыі з каментарыямі: дапам. для агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання / у суаўт. з З.І. Бадзевіч [і інш.]. – Мінск: Аверсэв, 2010. – 191 с.
16. Кандраценя І.У. Беларускі арфаграфічны слоўнік для школьнікаў: дапам. для агульнаадукац. устаноў з бел. і рус. мовамі навучання / у суаўт. з Л.П. Кунцэвіч; пад рэд. А.А. Лукашанца. – 2-е выд. – Мінск: Аверсэв, 2011. – 317 с.
17. Кароткая граматыка беларускай мовы. Фаналогія. Марфаналогія. Марфалогія. Ч.1. / уклад. В.М. Нікалаева і інш.; навук. рэд. А.А. Лукашанец. Мінск: Беларуская навука, 2007. – 351 с.
18. Краткий русско-белорусский словарь экономических терминов / О.М. Николаева в соавт. – Минск: Вышэйшая школа, 1993. – 46 с.
19. Культура русской речи в вопросах и ответах / О.М. Николаева, Л.А. Мельникова и др. – Минск: Народная асвета, 1996. – 240 с.
20. Лукашанец А.А. Словаўтваральны слоўнік беларускай мовы / у суаўт. – Мінск: Беларуская навука, 2000. – 413 с.
21. Лукашанец А.А. Словаўтварэнне і граматыка. – Мінск: Права і эканоміка, 2001. – 252 с.
22. Лукашанец А.А. Школьны словаўтваральны слоўнік беларускай мовы. / у суаўт. – Мінск: Аверсэв, 2006. – 512 с.
23. Мельникова Л.А. А.С. Грин. Слово – Образ. – Минск: Право и экономика, 2009.
24. Николаева О.М. Краткий современный русско-белорусский словарь для школьников / О.М. Николаева, Т.Н. Трухан; под ред. чл.-корр. НАН Беларуси докт. филол. наук А.А. Лукашанца – Минск: Обществ. объединение “Белорусская ассоциация “Конкурс”, 2011. – 464 с.
25. Николаева О.М. Современный русско-белорусский словарь / О.М. Николаева, Т.Н. Трухан; под ред. докт. филол. наук, чл.-корр. А.А. Лукашанца. – Минск: ТетраСистемс, 2011. – 575 с.
26. Николаева О.М. Современный русско-белорусский словарь. – 2-е изд., испр. / О.М. Николаева, Т.Н. Трухан; под ред. чл.-корр., докт. филол. наук А.А. Лукашанца. – Минск: ТетраСистемс, 2012. – 575 с.
27. Николаева О.М. Русско-белорусский словарь для школьников младшего возраста / О.М. Николаева, Т.Н. Трухан.; под ред. чл.-корр., докт. филол. наук А.А. Лукашанца. – Минск: Обществ. объединение “Белорусская ассоциация “Конкурс”, 2012. – 181 с.
28. Нікалаева В.М. Беларуска-рускі слоўнік для школьнікаў малодшага ўзросту / М.М. Нікалаева, Т.М. Трухан; пад рэд. чл.-кар. А.А. Лукашанца. – Мінск: Беларус. асац. “Конкурс”, 2014. – 240 с.
29. Николаева О.М. Русско-белорусский словарь для школьников. Беларуска-рускі слоўнік для школьнікаў / О.М. Николаева, Т.Н. Трухан; под ред. А.А. Лукашанца. – 3-е изд. – Минск: Аверсэв, 2015. – 576 с.
30. Николаева О.М. Русско-белорусский словарь для младших школьников. Беларуска-рускі слоўнік для малодшых школьнікаў / О.М. Николаева, Т.Н. Трухан; под ред. А.А. Лукашанца. – Минск: Аверсэв, 2014. –448 с.
31. Русский язык в Белоруссии / О.М. Николаева, Л.А. Мельникова и др. – Минск: Наука и техника, 1985. – 272 с.
32. Словаўтварэнне і іншыя ўзроўні беларускай літаратурнай мовы: Матэрыялы Міжнароднай навуковай канферэнцыі (Мінск, 24–25 снежня 2014 г.) / Цэнтр даслед. Беларус. культуры, мовы і літ., філ. “Інстытут мовы і літ. імя Якуба Коласа і Янкі Купалы”; навук. рэд. В.М. Нікалаева. – Мінск: Права і эканоміка, 2014. – 244 с.
33. Слоўнік беларускай мовы / Нац. акад. навук Беларусі, Ін-т мовы і літ. імя Якуба Коласа і Янкі Купалы; уклад. Н.П. Еўсіевіч, І.У. Кандраценя, А.А. Кірдун [і інш.]; навук. рэд. А.А. Лукашанец, В.П. Русак. – Мінск: Беларуская навука, 2012. – 916 с.
34. Сопоставительное описание русского и белорусского языков. Морфология. / О.М. Николаева, Л.А. Мельникова и др. – Минск: Навука і тэхніка, 1990.
35. Сопоставительное описание русского и белорусского языков. Словообразование. / А.В. Андреева [и др.]; науч. ред.: А.А. Лукашанец, О.М. Николаева; Нац. акад. наук Беларуси, Центр исслед. белорус. культуры, языка и лит., фил. «Ин-т языка и лит. им. Якуба Коласа и Янки Купалы». – Минск: Беларуская навука, 2014. – 486 с.
36. Сучасная беларуская арфаграфія: акадэмічны даведнік / І.У. Кандраценя, Л.П. Кунцэвіч, А.А. Лукашанец. – Мінск: Аверсэв, 2012. – 272 с.
37. Типология двуязычия и многоязычия в Беларуси / О.М. Николаева, Л.А. Мельникова и др. – Минск: Беларуская навука, 1999. – 246 с.
38. Тыпалогія ўзаемасувязей беларускай і рускай моў і праблемы нацыянальнай самаідэнтыфікацыі: матэрыялы Міжнароднай навуковай канферэнцыі (Мінск, 19–20 крас. 2011 г.) / Інстытут мовы і літаратуры імя Якуба Коласа і Янкі Купалы НАН Беларусі. – Мінск: Права і эканоміка, 2011. – 375 с.
39. Функционирование русского языка в близкородственном языковом окружении / О.М. Николаева в соавт. – Киев: Наукова думка, 1981. – 343 с.
40. Ялынцава І.У. Беларуска-рускі слоўнік: звыш 15000 сл. / у суаўт. з І.Л. Капыловым. – Мінск: Современная школа, 2011. – 400 с.
41. Ялынцава І.У. Даведнік па арфаграфіі і пунктуацыі беларускай мовы / у суаўт. з С.І. Цыбульскай. – Мінск: ТетраСистемс, 2006. – 272 с.
42. Ялынцава І.У. Даведнік па арфаграфіі і пунктуацыі беларускай мовы / у суаўт. з С.І. Цыбульскай. – 3-е выд., выпраўл. – Мінск: ТетраСистемс, 2007. – 272 с.
Пералік ключавых слоў (устойлівых выразаў), якія адпавядаюць асноўным напрамкам
навукова-даследчай работы
Блізкароднасныя руская і беларуская мовы, супастаўляльнае даследаванне, метад сінхроннага параўнання адзінак на розных моўных узроўнях, карэлятыўныя пары, ступень падабенства і адрознення, моўная сітуацыя ў Беларусі, двухмоўе, функцыянаванне мовы, інтэрферэнцыя, тыпалогія моўных сістэм, сацыялінгвістыка, анкетаванне, сферы ўжывання моў, пераклад з блізкароднаснай мовы, двухмоўны слоўнік, лексіка, словаўтварэнне.
Фармальная характарыстыка
інфармацыйнага фонду аддзела
Інфармацыйны фонд аддзела беларуска-рускіх моўных сувязей уключае матэрыялы па выніках сацыялінгвістычных апытанняў, праведзеных яго супрацоўнікамі ў розныя гады і ў розных рэгіёнах краіны, у гарадской і сельскай мясцовасцях, а таксама асобна ў г. Мінску ў межах выканання дзвюх тэм – у сярэдзіне 80-х гг. ХХ ст. “Типология двуязычия и многоязычия в СССР” і ў канцы 90-х гг. ХХ ст. “Сравнение систем белорусского и русского языков и исследование особенностей их функционирования в современном обществе”. Матэрыялы, атрыманыя з дапамогай метаду анкетавання, адлюстроўваюць характэрную для ўказаных часавых адрэзкаў моўную сітуацыю ў Беларусі і функцыянальныя суадносіны моў, якія выкарыстоўваюцца сталічнымі жыхарамі ў розных грамадскіх сферах. Канкрэтныя вынікі розных этапаў сацыялінгвістычнага апытання насельніцтва Беларусі ўтрымліваюцца ў запоўненых рэцыпіентамі (жыхарамі ўсіх абласцей Беларусі абодвух палоў, розных узроставых катэгорый, узроўняў адукацыі, сацыяльнага становішча, прафесій, нацыянальнасцей) індывідуальных анкетах двух узораў, размешчаных у 80 папках стандартнага памеру.
Індывідуальная анкета №1, выкарыстаная пры сацыялінгвістычным апытанні ў 80-я гг. (гл. ніжэй узор №1), уяўляе сабой апытальнік, распрацаваны раней у аддзеле на аснове прапанаванага Маскоўскімі спецыялістамі аднаго з тыпаў сацыялінгвістычных анкет, удакладнены з улікам спецыфікі моўнай сітуацыі ў Беларусі. Апытальнік уключае ўмоўна два інфармацыўныя блокі – 1) графы для запаўнення індывідуальных анкетных даных (узрост, пол, нацыянальнасць, адукацыя, прафесія, сацыяльнае становішча, месца найбольш працяглага пражывання на момант запаўнення анкеты) і 2) графы, звязаныя з валоданнем адной, дзвюма (у некаторых выпадках – трыма) найбольш распаўсюджанымі мовамі Беларусі – рускай, беларускай, польскай (рэдка – украінскай). Графы другога блока прызначаны, у першую чаргу, для звестак аб роднай мове рэцыпіента і яго бацькоў, аб мове, на якой гаварылі ў дзяцінстве і выкарыстоўвалі ў час навучання ў школе, аб ацэнцы ступені сваіх ведаў рускай мовы, пераважальным ужыванні той ці іншай мовы (або моў) у розных сферах грамадскага жыцця (з роднымі і блізкімі, з сябрамі і саслужыўцамі, у грамадскіх месцах, на сходах, пры чытанні кніг, праглядзе тэлеперадач, слуханні радыёперадач, напісанні ўласных і дзелавых пісьмаў і г.д.).
Індывідуальная анкета №2, выкарыстаная пры сацыялінгвістычным апытанні ў 90-я гг., уяўляе сабой удакладнены апытальнік №1, дапрацаваны ў аддзеле з улікам спецыфікі моўнай сітуацыі новага часавага перыяду ў г. Мінску. У прыватнасці, пашыраны пункт пра адукацыю, уведзены новыя пункты аб месцы атрымання сярэдняй адукацыі (пры яе адсутнасці –пачатковай або незакончанай сярэдняй), аб колькасці гадоў, пражытых у г. Мінску, аб ступені валодання іншымі мовамі былога СССР, удакладнены пункты пра сацыяльнае становішча і сацыяльнае паходжанне інекат. інш. пытанні.
Такім чынам, у інфармацыйным фондзе аддзела захоўваюцца сацыялінгвістычныя матэрыялы розных тыпаў:
а) запоўненыя рэцыпіентамі індывідуальныя анкеты, сабраныя ў працэсе правядзення ў сярэдзіне 80-х гг. ХХ ст. даследавання моўнай сітуацыі ў Беларусі і праіндэксаваныя супрацоўнікамі аддзела з дапамогай спецыяльна распрацаванай сістэмы памет (лацінскімі літарамі) з мэтай стварэння на іх аснове электроннага інфармацыйнага фонду па даных праведзеных сацыялінгвістычных даследаванняў. У анкетах змяшчаецца інфармацыя аб выкарыстанні жыхарамі Беларусі рускай, беларускай і іншых моў зносін у розных сферах грамадскага жыцця ў залежнасці ад пола-ўзроставых, адукацыйных і іншых характарыстык рэспандэнтаў;
б) запоўненыя рэцыпіентамі індывідуальныя анкеты, сабраныя ў працэсе правядзення ў канцы 90-х гг. ХХ ст. сацыялінгвістычнага апытання сталічнага насельніцтва з мэтай вызначэння моўнай сітуацыі ў г. Мінску на сучасным этапе і параўнання вынікаў гэтага аналізу з аналагічнымі рэзультатамі, атрыманымі ў 80-я гг. Дадзеныя анкеты таксама праіндэксаваны супрацоўнікамі аддзела. У анкетах утрымліваецца інфармацыя аб выкарыстанні жыхарамі сталіцы рускай, беларускай і іншых моў зносін у розных сферах грамадскага жыцця ў залежнасці ад пола-ўзроставых, адукацыйных і іншых характарыстык рэспандэнтаў;
в) анкеты агульнага парадку, якія запоўнены работнікамі рэспубліканскіх (абласных, раённых, гарадскіх, пярвічных) партыйных (камсамольскіх, прафсаюзных) органаў.
узор індывідуальнай анкеты №1,
выкарыстанай пры сацыялінгвістычным апытанні
АНКЕТА
Для изучения функционального соотношения
белорусского и русского языков
Уважаемый товарищ!
Пожалуйста, заполните предлагаемую анкету. Это необходимо для
изучения вопроса о том, как в нашей республике взаимодействуют белорусский и русский языки.
1. Сколько Вам лет?______________________________________________
2. Где Вы родились (город, село, район, область)?_____________________
3. Пол: мужской, женский (подчеркните).
4. Национальность________________________________________________
5. Образование: высшее, незаконченное высшее, среднее специальное, среднее, неполное среднее, начальное (нужное подчеркнуть).
6. Профессия______________________________________________________
7. Из какой Вы семьи: из рабочих, из крестьян, из служащих (нужное подчеркните).
8. Ваше социальное положение: учащийся, рабочий, колхозник, служащий (нужное подчеркните).
9. Где Вы проживали наиболее длительное время (город, село, район, область)?__________________________________________________________
10. Место проживания в настоящее время (город, село, район, область)___________________________________________________________
11. Ваш родной язык________________________________________________
12. Родной язык Ваших родителей: матери______________________________
отца________________________________
13. На каком языке Вы говорили с родителями, со сверстниками до поступления в школу?_______________________________________________
14. С какого времени Вы знаете русский язык: с раннего детства (до школы); изучали в школе; научились русскому языку после школы (нужное подчеркните).
15. В школе с каким языком обучения Вы учились (учитесь)?______________
16. Как Вы оцениваете свое знание русского языка (подчеркните один из пунктов):
а) читаете, пишете и говорите свободно;
б) понимаете, говорите и читаете, но не пишете;
в) читаете и понимаете, но не говорите и не пишете;
г) понимаете и говорите, но не читаете и не пишете;
д) понимаете устную речь и письменный текст, но сами не говорите и не пишете по-русски;
е) понимаете устную речь.
17. На каком языке – белорусском или русском – Вы общаетесь (если общаетесь на двух языках, также укажите):
а) со своими родителями________________________________________
б) со своими детьми____________________________________________
в) с мужем (женой)_____________________________________________
г) с другими родственниками____________________________________
18. На каком языке – белорусском или русском – Вы общаетесь (если общаетесь на двух языках, также укажите):
а) с друзьями__________________________________________________
б) с сослуживцами_____________________________________________
в) с соседями__________________________________________________
г) в общественных местах (магазин, транспорт, парикмахерская и т.п._______________________________________________________________
19. На каком языке – белорусском или русском – предпочтительнее для Вас выступать на производственных, профсоюзных, партийных, комсомольских и т.п. собраниях?____________________________________________________
20. На каком языке – белорусском или русском – Вы предпочитаете
а) читать книги________________________________________________
б) смотреть телепрограммы_____________________________________
в) слушать радио______________________________________________
г) писать письма – деловые_____________________________________
личные______________________________________
Если хотите, можете указать свои фамилию, имя, отчество__________________________________________________________
Благодарим за помощь!
персаналіі
1. Нікалаева Вольга Міхайлаўна
Загадчык аддзела беларуска-рускіх моўных сувязей, кандыдат філалагічных навук.
Скончыла БДУ, філалагічны факультэт (1977).
Кандыдацкая дысертацыя “Старославянизмы (церковнославянизмы) в современных русском и белорусском языках: формальные, семантико-стилистические и функциональные сходства и различия” (спецыяльнасці: 10.02.01 – руская мова, 10.02.02 – беларуская мова); навуковы кіраўнік –доктар філалагічных навук прафесар А.Я. Міхневіч (1989 г.).
Адказны сакратар (з 1992 г.) навуковага часопіса “Беларуская лінгвістыка”.
Сфера навуковых інтарэсаў:
стараславянская спадчына ў сучасных мовах, супастаўляльнае даследаванне моў, двухмоўная лексікаграфія, мова перакладаў.
Найбольш важныя публікацыі:
аўтар (разам з Т.М. Трухан) 10-ці перакладных руска-беларускіх і беларуска-рускіх слоўнікаў, адрасаваных як школьнікам розных узроставых катэгорый, так і шырокаму колу карыстальнікаў: “Современный русско-белорусский словарь для школьников” (Мінск, 2009), “Современный русско-белорусский словарь” (Минск, 2011), “Русско-белорусский словарь для школьников. Беларуска-рускі слоўнік для школьнікаў” (Минск, 2013), “Русско-белорусский словарь для младших школьников. Беларуска-рускі слоўнік для малодшых школьнікаў” (Минск, 2014) і інш.
Член аўтарскіх калектываў 10-ці навуковых манаграфій, сярод якіх – “Функционирование русского языка в близкородственном языковом окружении” (Киев, 1981), “Русский язык в Белоруссии” (Минск, 1985), “Типология двуязычия и многоязычия в Беларуси” (Минск, 1999), “Сопоставительное описание русского и белорусского языков. Морфология” (Минск, 1990), “Кароткая граматыка беларускай мовы”, ч.1. (Мінск, 2007), “Граматычны слоўнік прыметніка, займенніка, лічэбніка, прыслоўя”, 2-е выд., дапрац. (Мінск, 2013), “Сопоставительное описание русского и белорусского языков. Словообразование” (Минск, 2014) і інш.
Адрас для карэспандэнцыі: 2840276@mail.ru
2. Кандраценя Ірына Уладзіміраўна
Вядучы навуковы супрацоўнік, кандыдат філалагічных навук.
Скончыла МДПІ імя А.М. Горкага, філалагічны факультэт (1976).
Кандыдацкая дысертацыя “Нулявая суфіксацыя ў сістэме беларускага словаўтварэння” (спецыяльнасць – 10.02.01 – беларуская мова); навуковы кіраўнік – доктар філалагічных навук, прафесар, член-карэспандэнт НАН Беларусі А.А. Лукашанец (2003 г.).
Сфера навуковых інтарэсаў: словаўтварэнне, супастаўляльнае даследаванне беларускай і рускай моў.
Найбольш важныя публікацыі.
Беларускі арфаграфічны слоўнік / Нац. акад. навук Беларусі, Ін-т мовы і літаратуры імя Я. Коласа і Я. Купалы; уклад. Л.П. Кунцэвіч, І.У. Кандраценя / пад рэд. А.А. Лукашанца. – 3-е выд., выпр. – Мінск: Беларуская навука, 2011. – 695 с.
Беларускі арфаграфічны слоўнік для школьнікаў: дапам. для агульнаадукацыйных устаноў з беларускай і рускай мовамі навучання / у суаўт. з Л.П. Кунцэвіч; пад рэд. А.А. Лукашанца. – Мінск: Аверсэв, 2010. – 317 с.
Сучасная беларуская арфаграфія: акадэмічны даведнік / І.У. Кандраценя, Л.П. Кунцэвіч, А.А. Лукашанец. – Мінск: Аверсэв, 2012. – 272 с.
Манагр. “Нулявая суфіксацыя ў сістэме беларускага словаўтварэння” (Мінск: Беларуская навука, 2009. – 207 с.).
Суффиксальное словообразование имен существительных // Сопоставительное описание русского и белорусского языков. Словообразование. / А.В. Андреева [и др.]; науч. ред.: А.А. Лукашанец, О.М. Николаева. – Минск: Беларуская навука, 2014. – С. 154 – 216.
Адрас для карэспандэнцыі: 2840276@mail.ru
3. ЯЛЫНЦАВА Ірына Уладзіміраўна
Вядучы навуковы супрацоўнік, кандыдат філалагічных навук.
Скончыла МДПІ імя А.М. Горкага, факультэт беларускай філалогіі і культуры (1992).
Кандыдацкая дысертацыя “Словаўтваральныя гнёзды прыметнікаў у беларускай мове” (спецыяльнасць – 10.02.01 – беларуская мова); навуковы кіраўнік – доктар філалагічных навук, прафесар, член-карэспандэнт НАН Беларусі А.А. Лукашанец (1998 г.).
Сфера навуковых інтарэсаў:
словаўтварэнне, супастаўляльнае даследаванне блізкароднасных моў.
Найбольш важныя публікацыі.
Даведнік па арфаграфіі і пунктуацыі беларускай мовы, 3-е выд., выпр. – Мінск, 2007. – 272 с. (у суаўт.).
Словообразовательный словарь русского языка. – Минск, 2010. – 527 с. (у суаўт.).
Словообразование наречий // Сопоставительное описание русского и белорусского языков. Словообразование / А.В. Андреева [и др.]; науч. ред.: А.А. Лукашанец, О.М. Николаева. – Минск: Беларуская навука, 2014. – С. 396–437.
Беларуска-рускі слоўнік: звыш 15 000 слоў. – Мінск, 2011. – 400 с. (у суаўт.).
Словарь литературоведческих терминов для школьников. – Минск, 2012. – 143 с.
Слоўнік літаратуразнаўчых тэрмінаў для школьнікаў. – Мінск, 2012. – 143 с.
Словообразовательный словарь русского языка для начальной школы. – Ростов н/Д, 2014. – 270 с. (у суаўт.).
Адрас для карэспандэнцыі: i.elyntseva@gmail.com
4. Лаўрыновіч Наталля Валянцінаўна
Старшы навуковы супрацоўнік, кандыдат філалагічных навук.
Скончыла БДУ, філалагічны факультэт (2001).
Кандыдацкая дысертацыя “Лексіка-семантычная арганізацыя і структурна-дэрывацыйная тыпалогія сучаснай беларускай заалагічнай тэрміналогіі” (спецыяльнасць 10.02.01 – беларуская мова); навуковы кіраўнік – доктар філалагічных навук, прафесар, член-карэспандэнт НАН Беларусі А.А. Лукашанец (2012 г.).
Сфера навуковых інтарэсаў: тэрміналогія, супастаўляльнае даследаванне блізкароднасных моў.
Найбольш важныя публікацыі:
Полілексемныя найменні ў сістэме сучаснай беларускай заалагічнай тэрміналогіі / Н.В. Лаўрыновіч // Беларуская лінгвістыка / НАН Беларусі, Ін-т мовы і літаратуры. – Мінск, 2012. – Вып. 68. – С. 108 – 114.
Суфіксальны спосаб утварэння заалагічных тэрмінаў / Н.В. Лаўрыновіч // Молодежь в науке – 2011: прил. к журн. “Вес. Нац. акад. навук Беларусі” : в 5 ч. / Нац. акад. наук Беларуси. Совет молодых ученых Нац. акад. наук Беларуси; редкол.: А.А. Коваленя (гл. ред.), В.В. Гниломедов [и др.]. – Минск, 2012. – Ч. 2. – Сер. гуманитар. наук. – С. 208 – 211.
З’ява полісеміі ў сістэме сучаснай беларускай заалагічнай тэрміналогіі / Н.В. Лаўрыновіч // Філологічний вісник Уманського державного педагогічного університету імені Павла Тичини : збірнік наукових праць / відп. ред. Г.І. Мартинова. – Умань : Візаві, 2013. – Вип. 4. – С. 68–75.
Сопоставительный аспект изучения ЛСП “Географический ландшафт” (на материале ЛСГ “Возвышенности” в русском и белорусском языках) / Н.В. Лаўрыновіч // Славянские языки: системно-описательный и социокультурный аспект исследования : сб. науч. трудов : В 2 ч. / Брест. гос. ун-т им. А.С. Пушкина; редкол.: Л.А. Годуйко [и др.]; под общ. ред. О.Б. Переход. – Брест: БрГУ, 2014. – Ч. 1. – С. 64–67.
Структура лексіка-семантычнага поля “Геаграфічны ландшафт” у лексічных сістэмах рускай і беларускай моў / Н.В. Лаўрыновіч // Беларуская лінгвістыка. – Вып. 74. – Мінск: Беларуская навука, 2015. – С. 55 – 61.
5. Кугейка Таццяна Пятроўна
Навуковы супрацоўнік, кандыдат філалагічных навук.
Скончыла БДУ, філалагічны факультэт (2006).
Кандыдацкая дысертацыя “Словаўтваральная аманімія і полісемія ў сучаснай беларускай мове” (спецыяльнасць 10.02.01 – беларуская мова); навуковы кіраўнік – доктар філалагічных навук, прафесар, член-карэспандэнт НАН Беларусі А.А. Лукашанец (2014 г.).
Сфера навуковых інтарэсаў:
словаўтварэнне беларускай мовы, лексікалогія беларускай мовы.
Найбольш важныя публікацыі:
З’ява словаўтваральнай полісеміі ў сістэме сучаснай беларускай мовы // Словаўтварэнне і іншыя ўзроўні беларускай літаратурнай мовы : матэрыялы Міжнар. навук. канф., Мінск, 24–25 лістапада 2014 г. / Цэнтр даслед. беларус. культуры, мовы і літ., філ. “Ін-т мовы і літ. імя Якуба Коласа і Янкі Купалы”; навук. рэд. В.М. Нікалаева. – Мінск, 2014. – С. 111–115.
2. Аманімія і полісемія словаўтваральных суфіксаў у адназначных вытворных назоўніках / Т.П. Кугейка // Беларуская лінгвістыка. – Мінск, 2015. – Вып. 74. – С. 70–78.
3. Дальняя перыферыя лексіка-семантычных палёў “Речь, говорение” / “Маўленне, гаварэнне” ў рускай і беларускай мовах / Т.П. Кугейка // Беларуская лінгвістыка – Мінск, 2015. – Вып. 75. – С. 46–58.
Адрас для карэспандэнцыі: kuheika@mail.ru
6. Ванкевіч Аксана Генадзьеўна
Навуковы супрацоўнік, кандыдат філалагічных навук.
Скончыла БрДУ імя А.С. Пушкіна, філалагічны факультэт ( 2004).
Кандыдацкая дысертацыя “Отыменные глаголы в современных русском и белорусском языках: словообразовательная мотивация” (спецыяльнасці 10.02.02 – руская мова, 10.02.01 – беларуская мова); навуковы кіраўнік – кандыдат філалагічных навук В.М. Нікалаева (2015 г.).
Сфера навуковых інтарэсаў: лексікалогія, словаўтварэнне, стылістыка сучасных рускай і беларускай моў.
Найбольш важныя публікацыі:
Типы семантической мотивированности отыменных глаголов в русском и белорусском языках / О.Г. Ванкевич // Вес. Нац. акад. навук Беларусі. Сер. гуманіт. навук. – 2013. – № 4. – С. 103–108.
Словообразовательная специфика русских и белорусских отыменных глаголов-коррелятов / О.Г. Ванкевич // Словаўтварэнне і іншыя ўзроўні беларускай літаратурнай мовы : матэрыялы Міжнар. навук. канф., Мінск, 24–25 лістапада 2014 г. / Цэнтр даслед. беларус. культуры, мовы і літ., філ. “Ін-т мовы і літ. імя Якуба Коласа і Янкі Купалы” ; навук. рэд. В.М. Нікалаева. – Мінск, 2014. – С. 39–42.
Да праблемы поліматывацыі рускіх і беларускіх адыменных дзеясловаў / А.Г. Ванкевіч // Беларуская лінгвістыка. – 2015. – Вып. 74. – С. 98 –103.
Адрас для карэспандэнцыі: vankevich_kseniya@mail.ru
7. Юшкевіч Вольга Сяргееўна
Навуковы супрацоўнік, кандыдат філалагічных навук.
Скончыла БДУ, філалагічны факультэт (2006).
Кандыдацкая дысертацыя “Суфіксоіды ў сістэме сродкаў беларускага словаўтварэння: статус і функцыянальная характарыстыка” (спецыяльнасць 10.02.01 – беларуская мова); навуковы кіраўнік – доктар філалагічных навук, прафесар, член-карэспандэнт НАН Беларусі А.А. Лукашанец (2010 г.).
Сфера навуковых інтарэсаў: словаўтварэнне сучаснай беларускай мовы.
Найбольш важныя публікацыі:
Суфіксоіды іншамоўнага паходжання ў сістэме сродкаў беларускага словаўтварэння / В.С. Юшкевіч // Вес. Нац. акад. навук Беларусі. Сер. гуманіт. навук. – 2008. – Вып. 2. – С. 100–106.
Вытворныя з суфіксоідамі славянскага паходжання ў сучаснай беларускай мове / В.С. Юшкевіч // Весн. Мін. дзярж. лінгвіст. ун-та. Сер. 1, Філалогія. – 2009. – № 2 (39). – С. 139–147.
Вытворныя з афіксоідамі іншамоўнага паходжання ў беларускіх СМІ / В. Юшкевіч // Slovanské jazyky a literatury: hledání identity: матэрыялы ІV Міжнар. навук. канф. маладых славістаў, Прага, 22–23 кастр. 2008 г. / філас. фак-т Карлава ун-та; рэдкал.: М. Příhoda [і інш.]. – Прага, 2009. – С. 123–129.
Адрас для карэспандэнцыі: okuh@mail.ru
8. Еўсіевіч Надзея Паўлаўна
Навуковы супрацоўнік.
Скончыла Харкаўскі дзяржаўна-педагагічны інстытут імя Г.С. Скаварады, філалагічны факультэт (1988).
Сфера навуковых інтарэсаў:
беларуска-рускае двухмоўе, супастаўляльнае даследаванне блізкароднасных моў.
Найбольш важныя публікацыі:
член некалькіх аўтарскіх калектываў фундаментальных акадэмічных прац: Граматычны слоўнік дзеяслова / НАН Беларусі, Ін-т мовазнаўства імя Я. Коласа; укладальнікі: В.П. Русак, Л.А. Ліхадзіеўская, Н.П. Еўсіевіч, А.А. Кірдун; навук. рэдактары: А.І. Падлужны, В.П. Русак. – Мінск: Беларуская навука, 2007 (2-е выд. 2013 г.). – 1252 с.; Раслінны свет. Матэрыялы Агульнаславянскага лінгвістычнага атласа. – Мінск.: Права і эканоміка, 2008 (2-е выд. 2009). – 173 с.; Граматычны слоўнік прыметніка, займенніка, лічэбніка, прыслоўя / НАН Беларусі, Ін-т мовазнаўства імя Я. Коласа; укладальнікі: Н.П. Еўсіевіч, В.П. Русак, Л.П. Кунцэвіч, В.М. Нікалаева; навук. рэдактар В.П. Русак. – Мінск: Беларуская навука, 2009 (2-е выд. 2013 г.). – 1176 с.; Сопоставительное описание русского и белорусского языков. Словообразование / А.В. Андреева [и др.]; науч. ред.: А.А. Лукашанец, О.М. Николаева ; Нац. акад. наук Беларуси, Центр исслед. белорус. культуры, языка и лит., фил. «Ин-т языка и лит. им. Якуба Коласа и Янки Купалы». – Минск : Беларуская навука, 2014. – 486 с.; Дынаміка літаратурнай нормы сучаснай беларускай мовы / Н.П. Еўсіевіч [інш.]; навук. рэд. В.П. Русак; Нац. акад. навук Беларусі, Цэнтр даслед. беларус. культуры, мовы і літ., Філіял “Ін-т мовы і літ. імя Якуба Коласа і Янкі Купалы”. – Мінск: Беларуская навука, 2015.
У рамках асобнага праекта “Упарадкаванне слоўнікавага складу беларускай мовы ў адпаведнасці з Законам Рэспублікі Беларусь “Аб правілах беларускай арфаграфіі і пунктуацыі” прымала ўдзел у падрыхтоўцы да выдання “Слоўніка беларускай мовы” (Мінск: Беларуская навука, 2012).
9. Чагайда Юлія Мікалаеўна
Малодшы навуковы супрацоўнік.
Скончыла БрДУ імя А.С. Пушкіна, філалагічны факультэт (2006).
Сфера навуковых інтарэсаў:
стылістыка, лексікалогія, кагнітыўная лінгвістыка.
Найбольш важныя публікацыі:
Динамика развития образа персонажа в художественном тексте / Ю.Н. Чагайда // Славянские языки : системно-описательный и социокультурный аспекты исследования : материалы V Междунар. науч.-метод. конф., Брест, 24–25 нояб. 2011 г. : в 2 ч. / Брест. гос. ун-т; редкол.: О.Б. Переход [и др.]. – Брест, 2011. – Ч. 2. – C. 150–152.
Кагнітыўны план “герой – здраднік” як сістэмная змястоўная характарыстыка героя мастацкага тэксту (на матэрыяле аповесці В. Быкава “Жураўліны крык”) / Ю.М. Чагайда // Беларуская лінгвістыка. – Мінск, 2013. – Вып. 71. – C. 48–51.
Непрэдыкатыўныя намінацыі галоўных герояў у аповесці В. Быкава «Сотнікаў» як аснова стварэння анамасіялагічнага партрэта персанажа / Ю.М. Чагайда // Беларуская лінгвістыка. – Мінск, 2014. – Вып. 73. – С. 117 – 124.
Е-mail: chagaida@lenta.ru
